Ljubomir Tadić

"[V]alja primijetiti da je teško naći i jednu oblast naučnog ispitivanja na području društvenih nauka u kojoj postoji toliko kontroverzi i neslaganja među teoretičarima koji se izjašnjavaju za marksizam, kao što je to oblast proučavanja prava." (Teorija J. B. Pašukanisa i neki problemi marksističke teorije prava)

"To što ekonomski odnos predstavlja nucleus socijalnih, pa prema tome i pravnih odnosa, i što svaku sociološku analizu treba, po Marksu, počinjati od tog odnosa, nipošto ne znači da materijalističko shvatanje historije predstavlja neki "ekonomizam" i "ekonomski materijalizam". Oni koji Marksu prigovaraju za ekonomizam žele ustvari da mu prebace za jednostranost jer je, kažu takvi teoretičari, ekonomska strana ljudskog života samo jedna strana tog života a ne i jedina. Ali ako stvarno pogledamo šta nam oni nude umjesto Marksove teorije, onda ćemo vidjeti da to nije ništa drugo nego spekulacija koja smatra da se ljudski život iscrpljuje u duhovnom procesu, da se područje socijalnog uopće, a pravnog posebno, iscrpljuje u duhovnom stvaranju čovjeka. Time se narečena jednostranost materijalističkog shvatanja historije želi da zamijeni sa stvarnom jednostranošću ideologije. Ali Marks ustvari i ne ističe ekonomski život kao jedinu stranu ljudskog života, nego samo pokazuje da je ona ta koja u kranjoj liniji određuje i uslovljava druge oblike toga života. Zato čitav spor marksizma sa ideologijom ne počiva uopće na području ekonomije, nego na području sociologije." (Ibid.)

"Pri određivanju suštine marksističke teorije prava možemo se zato složiti sa Razumovskim, koji tvrdi da ona predstavlja sociološku i socijalističku kritiku buržoaskih pravnih teorija; sociološku ukoliko ispituje porijeklo pojedinih pravnih instituta i kategorija u realnom okviru razvitka društva, a naročito na primjeru razvitka svojinskih odnosa, a socijalističku ukoliko se suprotstavlja ideološkoj spekulaciji, koja zamagljuje i mistificira prolazni karakter forme prava time što je jednostano tretira sa pozicija one historijske faze u razvitku te forme koja je bliska razvijenom obliku društva robno-novčane privrede. Kao sociološka kritika, marksistička teorija prava se služi dijalektičko-materijalističkim metodom saznanja i ne dozvoljava nikakve proizvoljne konstrukcije pravnih pojmova, nego ove prati paralelno sa historijskim razvitkom državnopravnih ustanova, razvitkom koji ne ide postrani od razvitka građanskog društva. Kao socijalistička kritika ona ima u vidu da je pravo proizvod historijske evolucije i postojanja zakona robne privrede i da sa nestajanjem tih zakona i njihovog idejnog refleksa, čija je zajednička baza društveni odnos iz koga rezultira sukob konkurentskih privatnih interesa, nestaje i odnos među ljudima koji je posredovan ili, kako bi to Pašukanis rekao, "obojen" pravom." (Ibid.)

"Ako je pravo forma, onda ono mora biti forma nečega a ne prazna supstancija, nešto posebno od nečega, od sadržine. Uostalom, svako insistiranje na odvajanju forme prava od društva i njegovih odnosa, pod imenom određivanja specifičnosti prava, ne znači ništa drugo nego čuvanje "ezoteričnog" i "tajanstvenog" karaktera prava, što neposredno vodi njegovoj mistifikaciji i fetišizaciji. A u tom se mistifikovanju i fetišiziranju prava sastoji "Adamov grijeh" svakog pravnog formalizma pa i onog Kelzenovog tipa. Da normativisti, kao čisti formalisti, nisu u stanju da ostanu logički dosljedni svojoj polaznoj metodološkoj orijentaciji, najbolje pokazuje sam Kelzen sa svojom teorijom o razlikovanju "efektivnosti" i "važenja" prava. Kelzen je prisiljen da prizna neophodnim ubacivanje jednog "komada stvarnosti" u svoju formalističku doktrinu da njegove kategorije ne bi ostale da vise u vazduhu, tj. da ne bi izgubile svako raison d’etre." (Ibid.)

"Sudbina sovjetske teorije prava uopće, a naročito sudbina Pašukanisove teorije prava, pokazuje zajedno sa ostalim velikim primjerima iz historije radničkog pokreta da su se svi prvi pokušaji revolucionarnoga mijenjanja, kako svijeta, tako i slike o tom svijetu, završavali u obliku herojskog "jurišanja na nebo", koje je davalo svoje žrtve i svoje mučenike. Ali zar pregalaštvo i mučeništvo jednog Đordana Bruna ne slavi danas "stoljeće koje je on predvidio"?" (Ibid.)

Djela

Wikipedia na bosanskom jeziku ima članak pod nazivom: Ljubomir Tadić